در دنیای تجهیزات ارتوپدی، یکی از پیشرفته‌ترین و پرکاربردترین نوآوری‌ها، پروتز تعویض مفصل لگن است. این نوع از مفصل مصنوعی لگن نه‌تنها کیفیت زندگی بیماران را به شکل چشمگیری بهبود می‌بخشد، بلکه باعث بازگشت توان حرکتی و کاهش درد نیز می‌شود. امروزه، افزایش آگاهی درباره انواع پروتزها و نحوه عملکرد آن‌ها، به بیماران در انتخاب بهترین گزینه درمانی کمک شایانی می‌کند.
تعویض مفصل لگن چیست؟
تعویض مفصل لگن یک عمل جراحی است که در آن مفصل طبیعی آسیب‌دیده با یک مفصل مصنوعی لگن جایگزین می‌شود. این جراحی معمولاً برای بیمارانی انجام می‌شود که از آرتروز شدید، نکروز استخوان یا شکستگی‌های پیچیده لگن رنج می‌برند. پروتز تعویض مفصل لگن طراحی شده تا عملکرد طبیعی مفصل را شبیه‌سازی کند و تحرک بیمار را بازگرداند.
ساختار پروتز تعویض مفصل لگن
پروتزهای تعویض مفصل لگن معمولاً از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
- فنجان استابولار (کاسه‌ای شکل)
- سر فمورال (گوی شکل)
- ساقه‌ای که در استخوان ران جای می‌گیرد
متریال مورد استفاده در مفصل مصنوعی لگن می‌تواند فلزی، سرامیکی یا ترکیبی از فلز و پلی‌اتیلن باشد. انتخاب متریال بر اساس سن، فعالیت بدنی و شرایط عمومی بیمار صورت می‌گیرد.
انواع پروتز تعویض مفصل لگن بر اساس نحوه اتصال
انتخاب نوع پروتز مفصل لگن یکی از مراحل کلیدی در موفقیت جراحی تعویض لگن به شمار می‌رود. روش اتصال پروتز به استخوان، نقش مهمی در دوام، بازسازی حرکتی و بازگشت عملکردی بیمار دارد. بسته به وضعیت استخوان بیمار، سن و میزان فعالیت فیزیکی، پزشک ممکن است یکی از انواع زیر را توصیه کند:
- پروتز سیمانی: این نوع پروتز با استفاده از سیمان استخوانی (معمولاً پلی‌متیل‌متاکریلات) در داخل استخوان لگن ثابت می‌شود. برای بیماران مسن با تراکم استخوان پایین گزینه مناسبی است زیرا تثبیت سریعی دارد.
- پروتز غیرسیمانی: این نوع پروتز دارای سطحی متخلخل است که به استخوان اجازه می‌دهد درون آن رشد کند. برای بیماران جوان‌تر و فعال‌تر که دارای استخوان سالم‌تری هستند، انتخاب مناسبی محسوب می‌شود.
- پروتز هیبریدی: در این نوع، ترکیبی از روش سیمانی و غیرسیمانی به کار گرفته می‌شود. معمولاً ساقه با سیمان ثابت می‌شود و کاپ به صورت غیرسیمانی در جای خود قرار می‌گیرد. این روش برای افرادی مناسب است که نیاز به مزایای هر دو نوع اتصال دارند.
انواع مفصل مصنوعی لگن بر اساس ترکیب سطح تماس
انتخاب جنس سطوح تماس در مفصل مصنوعی لگن، تأثیر زیادی در دوام و میزان اصطکاک مفصل دارد:
| نوع سطوح تماس | مزایا | معایب |
|---|---|---|
| فلز-پلی‌اتیلن | قیمت مناسب، رایج‌ترین نوع | سایش بیشتر نسبت به انواع دیگر |
| سرامیک-سرامیک | اصطکاک پایین، طول عمر بالا | احتمال شکستگی، هزینه بالا |
| فلز-فلز | دوام زیاد، مناسب افراد فعال | ریسک تولید یون فلزی در بدن |
| سرامیک-پلی‌اتیلن | ترکیب تعادل بین دوام و قیمت | کمی گران‌تر از نوع فلز-پلی‌اتیلن |
دلایل اصلی نیاز به تعویض مفصل لگن
نیاز به تعویض مفصل لگن معمولاً زمانی مطرح می‌شود که مفصل طبیعی لگن دچار آسیب یا تخریب شدیدی شود که دیگر با درمان‌های غیرجراحی قابل مدیریت نباشد. یکی از شایع‌ترین دلایل، آرتروز پیشرفته است که باعث از بین رفتن غضروف مفصل، درد شدید و کاهش حرکت می‌شود.
همچنین، در برخی موارد شکستگی گردن استخوان ران – به‌ویژه در سالمندان – به اندازه‌ای پیچیده است که تنها راه درمان، جایگزینی کامل مفصل با پروتز است. نکروز یا مرگ استخوان، ناشی از قطع خون‌رسانی به سر استخوان ران، نیز از دیگر علل مهم نیاز به جراحی تعویض لگن است.
بیماری‌های مادرزادی مانند دیسپلازی مفصل لگن یا بیماری‌های التهابی مزمن نیز می‌توانند باعث بدشکلی یا فرسایش مفصل شوند که در نهایت جراحی را ضروری می‌سازد.
انتخاب بهترین نوع پروتز تعویض مفصل لگن برای بیمار
انتخاب نوع مناسب مفصل مصنوعی لگن به عوامل متعددی بستگی دارد:
- سن بیمار: سن نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب نوع پروتز دارد. افراد مسن معمولاً به پروتزهایی نیاز دارند که تثبیت آسان‌تر و سریع‌تری داشته باشند. این گروه اغلب فعالیت کمتری دارند و پروتزهایی با دوام متوسط نیز پاسخگوی نیازشان است.
- سطح فعالیت بدنی: بیمارانی که فعالیت بدنی بالا دارند، به پروتزهایی نیاز دارند که در برابر سایش مقاوم‌تر باشند. انتخاب مواد مقاوم مانند سرامیک یا فلز برای این بیماران اهمیت بیشتری دارد تا از تعویض زودهنگام جلوگیری شود.
- وضعیت تراکم استخوان: در بیماران با استخوان‌های ضعیف یا مبتلا به پوکی استخوان، استفاده از پروتزهای سیمانی ترجیح داده می‌شود. این نوع پروتزها به‌خوبی در استخوان تثبیت می‌شوند و خطر لق شدن آن‌ها کمتر است.
- انتظارات عملکردی بیمار: برخی بیماران انتظار دارند پس از جراحی به سطح بالایی از تحرک و فعالیت روزمره بازگردند. در چنین مواردی، انتخاب پروتزهایی با طراحی خاص که دامنه حرکت را افزایش دهند، ضروری است.
- سوابق پزشکی از جمله حساسیت به فلز یا سرامیک: در صورت وجود سابقه آلرژی یا واکنش به فلزات خاص، باید از پروتزهایی با ترکیب مناسب و بی‌واکنش مانند سرامیک یا پلی‌اتیلن استفاده شود تا از بروز عوارض جلوگیری گردد.
کلام آخر
پروتز تعویض مفصل لگن یا مفصل مصنوعی لگن، راه‌حلی مؤثر برای بازگرداندن حرکت و کاهش درد در بیماران مبتلا به مشکلات پیشرفته مفصل لگن است. استفاده از تکنولوژی‌های نوین در طراحی مفصل مصنوعی لگن، باعث افزایش عمر و کارایی این مفاصل شده است. با رعایت دقیق اصول جراحی، توان‌بخشی و انتخاب صحیح نوع پروتز تعویض مفصل لگن، می‌توان به نتایج بسیار مطلوبی دست یافت.
