آرتروسکوپی شانه یکی از روش‌های نوین و کم‌تهاجمی جراحی ارتوپدی است.عمل های ارتوپدی نیازمند تجهیزات ارتوپدی پیشرفته مانند ست آرتروسکوپی می باشد. این تکنیک با استفاده از دستگاه آرتروسکوپ، که مجهز به دوربینی بسیار کوچک است، امکان مشاهده دقیق داخل مفصل شانه را فراهم می‌کند.
برخلاف جراحی‌های باز که نیازمند برش‌های بزرگ و دوران نقاهت طولانی هستند، آرتروسکوپی از برش‌های بسیار کوچک استفاده می‌کند و عوارض پس از عمل را به حداقل می‌رساند. این روش باعث می‌شود بیماران سریع‌تر به زندگی روزمره خود بازگردند و کیفیت زندگی‌شان بهبود یابد.
کدام آسیب های شانه با آرتروسکوپی شانه درمان می شود؟
شانه یکی از پیچیده‌ترین مفاصل بدن است که به دلیل ساختار و عملکرد خاص خود، در معرض آسیب‌های متعددی قرار دارد. پارگی روتاتور کاف در شانه ، بورسیت یا التهاب کیسه‌های مفصلی، آسیب‌های ناشی از ورزش یا سقوط، و چسبندگی یا یخ زدگی شانه از جمله مشکلات رایجی هستند که باعث درد، محدودیت حرکت و کاهش کیفیت زندگی می‌شوند. پیش از معرفی آرتروسکوپی، درمان این مشکلات عمدتاً با جراحی باز صورت می‌گرفت که علاوه بر درد و دوره طولانی بهبود، خطر عوارض جانبی بیشتری داشت. با ظهور آرتروسکوپی شانه ، امکان درمان دقیق‌تر، کم‌تهاجمی‌تر و سریع‌تر فراهم شده است.
بیشتر بخوانید : تست های شانه جهت تشخیص آسیب شانه
آرتروسکوپی شانه و یخ زدگی شانه
یخ زدگی شانه یا کپسولیت چسبنده وضعیتی است که در آن مفصل شانه به تدریج خشک و محدود می‌شود و حرکت آن کاهش می‌یابد. این وضعیت اغلب با درد همراه است و روند درمان آن طولانی و دشوار می‌باشد. آرتروسکوپی شانه می‌تواند به عنوان یک روش موثر برای آزادسازی بافت‌های چسبنده و بازگرداندن دامنه حرکت شانه به کار رود. جراح با استفاده از این روش، بافت‌های ضخیم و ملتهب را از بین می‌برد و باعث می‌شود بیمار توانایی حرکتی بهتری پیدا کند.
بیشتر بخوانید :آشنایی با 11 علائم پارگی تاندون شانه+روش تشخیص
درمان پارگی روتاتور کاف شانه با آرتروسکوپی شانه
یکی از رایج‌ترین دلایل انجام آرتروسکوپی، پارگی تاندون روتاتور کاف است. این تاندون‌ها مسئول ثبات و حرکت طبیعی شانه هستند و پارگی آنها می‌تواند باعث درد شدید و محدودیت عملکرد شانه شود. آرتروسکوپی این امکان را می‌دهد که جراح پارگی‌ها را به صورت دقیق ترمیم کند و در بسیاری از موارد عملکرد شانه را به حالت طبیعی بازگرداند.
علاوه بر این، آرتروسکوپی شانه در درمان بورسیت، آزادسازی چسبندگی‌های ناشی از یخ زدگی شانه، و درمان آسیب‌های غضروفی نیز کاربرد دارد. در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مثل فیزیوتراپی و دارو موثر واقع نشده‌اند، آرتروسکوپی می‌تواند راهکاری قطعی و موثر باشد.
آرتروسکوپی شانه چگونه انجام می شود؟
آرتروسکوپی شانه معمولاً تحت بیهوشی عمومی (که بیمار در طول جراحی کاملاً بیهوش است) یا بی‌حسی موضعی (که فقط ناحیه شانه بی‌حس می‌شود و بیمار بیدار می‌ماند) انجام می‌شود. انتخاب نوع بیهوشی به وضعیت بیمار و تشخیص پزشک بستگی دارد.
پس از اعمال بیهوشی، جراح چندین برش کوچک (معمولاً کمتر از یک سانتی‌متر) در اطراف مفصل شانه ایجاد می‌کند. این برش‌ها به عنوان “پورتال” عمل می‌کنند که ابزارهای جراحی از طریق آنها وارد مفصل می‌شوند.
ابزار اصلی در آرتروسکوپی شانه,آرتروسکوپ است. آرتروسکوپ یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر است که مجهز به یک دوربین کوچک با کیفیت بالا و یک منبع نور است. با وارد کردن آرتروسکوپ به مفصل، تصاویر زنده و بزرگ‌نمایی شده از ساختارهای داخلی شانه (مانند غضروف، رباط‌ها، تاندون‌ها و کپسول مفصلی) به یک مانیتور منتقل می‌شوند. این تصاویر به جراح دید بسیار دقیقی از وضعیت مفصل می‌دهند و امکان تشخیص دقیق آسیب‌ها را فراهم می‌کنند.
سپس، جراح ابزارهای جراحی ظریف و تخصصی را نیز از طریق سایر برش‌های کوچک وارد مفصل می‌کند. این ابزارها برای انجام طیف وسیعی از اقدامات جراحی شامل موارد زیر استفاده می‌شوند:
- برداشتن بافت‌های ملتهب یا آسیب‌دیده: مانند بافت سینوویال ملتهب (سینوویت).
- ترمیم تاندون‌ها: به خصوص پارگی‌های روتاتور کاف.
- بازسازی رباط‌ها: در مواردی مانند بی‌ثباتی شانه.
- برداشتن خارهای استخوانی: که ممکن است باعث گیرافتادگی یا درد شوند.
- اصلاح آسیب‌های غضروفی: هرچند در این زمینه محدودیت‌هایی وجود دارد.
یکی از مزایای کلیدی آرتروسکوپی شانه، عدم نیاز به برش‌های بزرگ است که در جراحی‌های باز سنتی لازم بود. این رویکرد کم‌تهاجمی به حفظ ساختارهای سالم اطراف مفصل کمک کرده و منجر به کاهش درد پس از عمل، عوارض کمتر، خطر عفونت پایین‌تر و دوره نقاهت کوتاه‌تر می‌شود.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای آرتروسکوپی شانه هستند؟
انتخاب آرتروسکوپی شانه به عنوان یکی از روش های درمان پارگی روتاتور کاف شانه، تصمیمی بالینی است که بر اساس ارزیابی دقیق نوع و شدت آسیب‌دیدگی مفصل شانه و تشخیص پزشک متخصص ارتوپدی صورت می‌گیرد. عمل آتروسکوپی شانه برای طیف وسیعی از بیماران که با مشکلات شانه دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌تواند راه‌گشا باشد.
در درجه اول، بیمارانی که با وجود دریافت درمان‌های غیرجراحی (محافظه‌کارانه) همچون فیزیوتراپی، داروهای ضدالتهاب، استراحت یا تزریقات موضعی، همچنان از درد، محدودیت حرکتی یا اختلال عملکردی شانه رنج می‌برند، اصلی‌ترین کاندیدا برای آرتروسکوپی محسوب می‌شوند. این رویکرد جراحی زمانی در نظر گرفته می‌شود که درمان‌های اولیه نتوانسته‌اند بهبودی قابل توجهی در علائم بیمار ایجاد کنند.
آرتروسکوپی شانه به طور خاص برای ترمیم یا بررسی مجموعه‌ای از مشکلات مفصلی کاربرد دارد. این مشکلات شامل پارگی‌های تاندون روتاتور کاف (چه جزئی و چه کامل)، بی‌ثباتی‌های شانه و دررفتگی‌های مکرر ناشی از آسیب به کپسول مفصلی یا رباط‌ها، و همچنین سندرم گیرافتادگی شانه که در آن تاندون‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند، می‌شود.
علاوه بر این، آسیب‌های غضروفی یا پارگی لابروم (حلقه غضروفی اطراف حفره گلنوئید)، برداشتن خارهای استخوانی که باعث درد و محدودیت حرکت شده‌اند، و حتی در موارد آرتریت خفیف تا متوسط برای پاکسازی مفصل نیز می‌توان از آرتروسکوپی شانه بهره برد. خارج کردن اجسام آزاد غضروفی یا استخوانی از مفصل نیز یکی دیگر از کاربردهای آرتروسکوپی است.
بسیاری از بیماران، به دلیل ماهیت کم‌تهاجمی آرتروسکوپی شانه، آن را ترجیح می‌دهند. این روش با استفاده از برش‌های کوچک‌تر، منجر به اسکار کمتر، درد پس از جراحی کمتر و خطر پایین‌تر عفونت و سایر عوارض می‌شود. این ویژگی‌ها به دوره نقاهت کوتاه‌تر و بازگشت سریع‌تر به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند، هرچند که روند کامل بازتوانی همچنان نیازمند زمان و تلاش است.
در نهایت، تصمیم‌گیری برای انجام آرتروسکوپی شانه باید با در نظر گرفتن وضعیت عمومی سلامت بیمار، سن، سطح فعالیت و انتظارات وی صورت گیرد. این تصمیم مهم تنها پس از مشاوره کامل و دقیق با یک جراح ارتوپد مجرب، که با بررسی دقیق تصاویر تشخیصی مانند MRI و معاینه بالینی، بهترین و مناسب‌ترین گزینه درمانی را پیشنهاد خواهد داد، اتخاذ می‌شود.
مراقبت‌های بعد از آرتروسکوپی شانه
بعد از انجام آرتروسکوپی شانه، مراقبت‌های ویژه‌ای برای رسیدن به بهترین نتیجه ضروری است. در روزهای اولیه پس از جراحی، استفاده از بانداژ یا بند آویز شانه به حمایت و تثبیت مفصل کمک می‌کند.
انجام حرکات سبک و آرام زیر نظر فیزیوتراپیست به تدریج دامنه حرکت شانه را افزایش داده و عضلات اطراف را تقویت می‌کند.
پرهیز از فعالیت‌های سنگین و حرکات ناگهانی بعد از عمل آتروسکوپی شانه که ممکن است فشار زیادی به شانه وارد کند، بسیار اهمیت دارد. برنامه فیزیوتراپی دقیق و مستمر نقش کلیدی در بازتوانی کامل شانه و جلوگیری از عود مشکلات ایفا می‌کند.
ریسک ها و عوارض آرتروسکوپی شانه
اگرچه آرتروسکوپی شانه یک روش کم‌تهاجمی و امن به شمار می‌آید، اما همانند هر جراحی دیگری می‌تواند عوارض احتمالی به همراه داشته باشد. عفونت در محل برش‌ها نادر است اما می‌تواند رخ دهد.
درد و تورم موقت پس از جراحی آتروسکوپی شانه طبیعی است و معمولاً با مراقبت‌های مناسب بهبود می‌یابد. در موارد بسیار نادر ممکن است آسیب به اعصاب یا رگ‌های خونی اطراف مفصل ایجاد شود، اما با توجه به تخصص جراح و مراقبت‌های بعد از عمل، این خطرات به حداقل می‌رسد. پیگیری منظم با پزشک و رعایت توصیه‌های پس از جراحی، کلید کاهش این ریسک‌ها است.
بازتوانی پس از آرتروسکوپی شانه
بهبودی کامل پس از آرتروسکوپی شانه یک فرآیند تدریجی است که نیازمند صبر، همکاری فعال بیمار و پیروی دقیق از دستورالعمل‌های پزشکی و فیزیوتراپی است. موفقیت بلندمدت درمان تا حد زیادی به کیفیت و پیوستگی برنامه بازتوانی بستگی دارد.
مراحل اولیه: کنترل درد و التهاب (هفته‌های ۱ تا ۲)
در فاز حاد پس از جراحی، هدف اصلی کنترل درد و التهاب است. پزشک برای مدیریت ناراحتی و کاهش ورم، معمولاً داروهای زیر را تجویز می‌کند:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): برای کاهش التهاب و درد.
- مسکن‌های اپیوئیدی (در صورت لزوم): برای دردهای شدیدتر، معمولاً برای مدت کوتاه.
همچنین، استفاده از کمپرس یخ به طور منظم و استراحت دادن به شانه (در برخی موارد با استفاده از اسلینگ یا بریس) برای جلوگیری از حرکات ناخواسته و حمایت از ناحیه جراحی شده، حیاتی است. در این مرحله، حرکات شانه باید به حداقل رسیده و بر اساس توصیه‌های جراح باشد تا ترمیم اولیه بافت‌ها مختل نشود.
فاز میانی: بازگرداندن دامنه حرکتی و قدرت (هفته‌های ۳ تا ۱۲)
پس از کاهش درد و التهاب اولیه و با اجازه پزشک، فیزیوتراپی آغاز می‌شود. این مرحله نقش بسیار مهمی در خشک شدن مفصل و بازگرداندن تدریجی عملکرد شانه دارد. برنامه فیزیوتراپی به طور خاص برای هر بیمار و نوع آسیب ترمیم شده تنظیم می‌شود و شامل موارد زیر است:
- تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال (Passive Range of Motion – PROM): در ابتدا، فیزیوتراپیست شانه بیمار را بدون دخالت عضلات خود بیمار حرکت می‌دهد تا از خشکی مفصل جلوگیری شود.
- تمرینات دامنه حرکتی فعال-کمکی (Assisted Active Range of Motion – AAROM): بیمار با کمک دست دیگر یا وسایل کمکی، شانه را حرکت می‌دهد.
- تمرینات دامنه حرکتی فعال (Active Range of Motion – AROM): بیمار به تنهایی شانه را حرکت می‌دهد.
- تمرینات تقویتی ایزومتریک و ایزوتونیک: پس از به دست آوردن دامنه حرکتی مناسب، تمرینات برای تقویت عضلات روتاتور کاف و سایر عضلات اطراف شانه آغاز می‌شوند. این تمرینات ابتدا بدون وزنه و سپس با وزنه‌های سبک انجام می‌شوند.
همکاری مداوم با فیزیوتراپیست و انجام منظم تمرینات در خانه، کلید موفقیت در این مرحله است.
فاز پیشرفته: بازگشت به فعالیت‌های روزمره و ورزشی (ماه ۳ به بعد)
در این فاز، هدف، بازگرداندن کامل قدرت، استقامت و عملکرد شانه برای انجام فعالیت‌های روزمره، کاری و ورزشی است. تمرینات پیچیده‌تر و با مقاومت بیشتر به برنامه فیزیوتراپی اضافه می‌شوند، از جمله:
- تمرینات تقویتی پیشرفته: با استفاده از وزنه‌ها، باندهای مقاومتی و دستگاه‌های ورزشی.
- تمرینات استقامتی: برای افزایش توانایی عضلات در انجام فعالیت‌های طولانی‌مدت.
- تمرینات تعادلی و حس عمقی (Proprioception): برای بهبود کنترل و هماهنگی شانه.
- تمرینات عملکردی خاص: شبیه‌سازی حرکات مربوط به شغل یا ورزش بیمار.
طول دوره بازتوانی بسته به شدت آسیب اولیه، نوع جراحی انجام شده، سن بیمار و وضعیت عمومی سلامت وی متفاوت است اما معمولاً می‌تواند چند ماه تا حتی یک سال به طول انجامد تا شانه به حداکثر توان خود بازگردد. بازگشت زودهنگام به فعالیت‌های شدید بدون آمادگی کامل می‌تواند منجر به آسیب مجدد و عوارض شود.
