آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که نخاع، این مسیر حیاتی ارتباطی در بدن، چقدر آسیب‌پذیر است؟ سطوح مختلف آسیب نخاعی می‌توانند سرنوشت فرد را در یک لحظه دگرگون کنند؛ از ناتوانی‌های جزئی گرفته تا فلج کامل. هر سطح از آسیب، داستان متفاوتی دارد، با پیامدهایی خاص بر حرکت، حواس و حتی عملکرد اندام‌های داخلی.
شناخت این سطوح نه‌تنها به درک بهتر این نوع آسیب‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند مسیر بهبودی و توانبخشی را نیز هموارتر کند. در این مطلب، با نگاهی دقیق و ساده، به بررسی سطوح مختلف آسیب نخاعی می‌پردازیم تا درک روشن‌تری از تاثیرات و پیامدهای هر نوع آسیب به‌دست آورید. با ما همراه باشید تا در کمتر از چند دقیقه، به دانش ارزشمندی دست پیدا کنید.
بیشتر خوانید: علائم بهبودی ضایعه نخاعی
شناخت انواع سطوح مختلف آسیب نخاعی
در حوزه نورولوژی و توانبخشی، شناخت دقیق سطوح مختلف آسیب نخاعی از اهمیت حیاتی برخوردار است. نخاع به‌عنوان شاه‌راه ارتباطی بین مغز و بدن، به بخش‌هایی تقسیم می‌شود که هر کدام عملکرد اختصاصی بر اندام‌ها و ارگان‌ها دارند. سطوح مختلف آسیب نخاعی، از ناحیه گردنی تا خاجی، با توجه به محل و شدت ضایعه، می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر عملکرد حرکتی، حسی و خودکار بدن داشته باشند.
درک جامع از این سطوح نه‌تنها به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند، بلکه اساس انتخاب تمرینات توانبخشی هدفمند، پیشگیری از عوارض ثانویه مانند ترومبوز و بهینه‌سازی کیفیت زندگی بیماران را تشکیل می‌دهد.
1. آسیب در ناحیه گردنی (C1–C8):
بالاترین بخش از سطوح مختلف آسیب نخاعی، ناحیه گردنی است که در صورت آسیب، بیشترین اثرات نورولوژیک را بر جای می‌گذارد.
*محدوده درگیر: عضلات گردن، شانه‌ها، اندام فوقانی، و در سطوح بالا (C1–C4) عضلات تنفسی
ویژگی‌های بالینی:
• فلج کامل چهار اندام (تتراپلژی)
• نارسایی تنفسی با احتمال وابستگی به تهویه مکانیکی
• بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
نکات توانبخشی: در این سطح از آسیب نخاعی، انجام تمرینات کششی ملایم، پیشگیری از دفورمیتی مفاصل، و استفاده از تجهیزات جلوگیری از ترومبوز وریدی (مانند دستگاه DVT) بسیار ضروری است.
2. آسیب در ناحیه صدری (T1–T12):
این بخش از سطوح مختلف آسیب نخاعی مسئول ثبات تنه، قفسه سینه و هماهنگی عضلات تنفسی فرعی است.
*محدوده درگیر: تنه فوقانی، عضلات بین‌دنده‌ای، بخش فوقانی شکم
علائم شایع:
• اختلال در کنترل وضعیتی و نشستن مستقل
• فلج اندام تحتانی (پاراپلژی)
• حفظ نسبی عملکرد اندام فوقانی
رویکرد درمانی: تمرینات استقامتی اندام فوقانی، تمرینات تنفسی برای تقویت دیافراگم، و حرکات کششی مکرر به‌منظور کاهش خطر ترومبوز، بخش جدایی‌ناپذیر برنامه توانبخشی در این سطح از آسیب نخاعی هستند.
3. آسیب در ناحیه کمری (L1–L5):
در این بخش از سطوح مختلف آسیب نخاعی، عملکرد اندام تحتانی، راه‌رفتن و کنترل لگن بیشتر درگیر می‌شود.
*ناحیه درگیر: لگن، ران‌ها، مفاصل زانو و مچ پا
علائم بالینی:
• ضعف یا فلج ناقص پاها (پارزی)
• اختلال در راه رفتن (نیاز به واکر یا بریس)
• بی‌اختیاری مثانه و روده
اقدامات توانبخشی: تمرینات تقویت عضلات چهارسر و همسترینگ، تمرینات ایزومتریک، و تمرینات انعطاف‌پذیری برای جلوگیری از لخته شدن خون در بیماران دچار این نوع از آسیب نخاعی بسیار مؤثرند.
4. آسیب در ناحیه خاجی (S1–S5):
پایین‌ترین سطح از سطوح مختلف آسیب نخاعی ناحیه خاجی است که با وجود شدت کمتر، تأثیرات مهمی بر عملکردهای دفعی و جنسی دارد.
*ناحیه درگیر: کف پا، لگن، عضلات اسفنکتر، مثانه و اندام تناسلی
نشانه‌های بالینی:
• ضعف خفیف اندام تحتانی
• اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
• کاهش عملکرد جنسی
برنامه توانبخشی: تمرینات کششی ناحیه لگن، تحریک الکتریکی عضلات کف لگن، و پیشگیری از لخته شدن خون با تحرک مکرر یا استفاده از دستگاه DVT در این بیماران توصیه می‌شود، حتی در صورت امکان حرکت مستقل.
آیا نخاع آسیب دیده ترمیم می شود؟
قطع نخاع در ناحیه گردنی یکی از شدیدترین انواع ضایعات نخاعی است که به‌دلیل درگیری سطوح بالایی از نخاع، می‌تواند عوارض گسترده‌ای از جمله فلج کامل چهار اندام (تتراپلژی)، اختلالات تنفسی، و از دست رفتن کنترل ارگان‌های حیاتی ایجاد کند. اما آیا این نوع آسیب قابل درمان است؟
پاسخ به این پرسش به بررسی دقیق سطوح مختلف آسیب نخاعی بستگی دارد. در ناحیه گردنی، آسیب در سطح C1 تا C4 معمولاً با نارسایی تنفسی همراه است، در حالی که آسیب در سطوح پایین‌تر مانند C5 تا C8 ممکن است درجاتی از حرکت در شانه، بازو یا انگشتان باقی بگذارد.
درمان در این بیماران به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
-
مدیریت پزشکی اولیه: شامل تثبیت ستون فقرات، پیشگیری از آسیب‌های ثانویه و مدیریت عوارض حاد.
-
توانبخشی عصبی-عضلانی تخصصی: که بر اساس نوع و شدت ضایعه در میان سطوح مختلف آسیب نخاعی طراحی می‌شود.
-
درمان‌های نوین: مانند تحریک الکتریکی اپیدورال، سلول‌درمانی، و فناوری‌های رابط مغز-رایانه که افق‌های تازه‌ای برای بازیابی عملکرد در قطع نخاع گردنی گشوده‌اند.
گرچه بازیابی کامل در آسیب‌های کامل نادر است، اما در موارد آسیب ناقص – که در میان سطوح مختلف آسیب نخاعی گردنی شایع‌تر از آنچه تصور می‌شود، امکان بازگشت نسبی حرکت و عملکرد وجود دارد. مهم‌تر از همه، مداخلات زودهنگام، تیم درمانی چندتخصصی و پیگیری مداوم توانبخشی می‌توانند تفاوت چشمگیری در بیمار ایجاد کنند.
در نتیجه، پاسخ به سوال «آیا قطع نخاع گردن درمان دارد؟» این است: اگرچه درمان قطعی به معنای ترمیم کامل نخاع در حال حاضر در دسترس نیست، اما درک عمیق از سطوح مختلف آسیب نخاعی و بهره‌گیری از روش‌های نوین پزشکی و توانبخشی می‌تواند امید به بازتوانی، بهبود عملکرد و افزایش کیفیت زندگی را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد.
تجهیزات تخصصی برای افراد دارای آسیب نخاعی
در مسیر درمان و توانبخشی بیماران مبتلا به سطوح مختلف آسیب نخاعی، توجه به مراقبت‌های پوستی و پیشگیری از عوارض ثانویه اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین این عوارض، زخم بستر است که می‌تواند فرآیند بهبود را به‌شدت مختل کند. استفاده از تجهیزات تخصصی پیشگیری و درمان زخم بستر، از جمله تشک‌های ضد‌فشار، بالشتک‌های طبی و پدهای محافظتی، نقش کلیدی در ارتقای کیفیت زندگی این بیماران ایفا می‌کند.
این تجهیزات، به‌ویژه در افرادی با آسیب در سطوح بالای نخاعی که تحرک محدودی دارند، می‌توانند به کاهش فشار مداوم روی بافت‌ها و بهبود جریان خون کمک کنند. درک صحیح از سطوح مختلف آسیب نخاعی و بهره‌گیری از ابزارهای حمایتی مناسب، گامی مؤثر در راستای حفظ سلامت، پیشگیری از عوارض و تسریع روند توانبخشی است.
