زانو یکی از پرکارترین مفاصل بدن است. در هر قدم، بلند شدن، نشستن یا حتی بالا رفتن از پله‌ها، زانوها مسئول تحمل وزن بدن هستند. از طرفی، «پوکی استخوان» یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اسکلتی در سنین میانسالی و سالمندی است. اما وقتی پای « عمل تعویض مفصل زانو» به میان می‌آید، ارتباط این دو موضوع اهمیت پیدا می‌کند. آیا فردی که دچار پوکی استخوان است، می‌تواند جراحی تعویض مفصل زانو انجام دهد؟ آیا نتایج جراحی در این افراد متفاوت است؟ در این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، به تمام نکاتی که بیماران باید درباره «پوکی استخوان و تعویض مفصل زانو» بدانند خواهیم پرداخت.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis)، نوعی بیماری خاموش است که در آن تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابد و استخوان‌ها شکننده‌تر می‌شوند. پوکی استخوان اغلب بدون علامت مشخص آغاز می‌شود و معمولاً تا زمانی که فرد دچار شکستگی استخوان نشود، شناسایی نمی‌گردد.
در زنان پس از یائسگی و در مردان بالای ۷۰ سال، احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر است. کاهش سطح هورمون استروژن، کم‌تحرکی، کمبود کلسیم و ویتامین D و مصرف برخی داروها از جمله عوامل مؤثر در بروز آن هستند.
این بیماری می‌تواند ستون فقرات، لگن، مچ دست و حتی دنده‌ها را درگیر کند. در موارد پیشرفته، شکستگی‌ها ممکن است بدون هیچ ضربه یا فشار قابل‌توجهی رخ دهند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب پوکی استخوان می‌تواند تا حد زیادی از عوارض جبران‌ناپذیر پوکی استخوان جلوگیری کند.
تعویض مفصل زانو چیست؟
عمل تعویض مفصل زانو (Total Knee Replacement) نوعی عمل جراحی است که در آن سطوح آسیب‌دیده مفصل زانو با پروتز مصنوعی جایگزین می‌شوند. این جراحی معمولاً زمانی پیشنهاد می‌شود که فرد در اثر آرتروز، تخریب غضروف یا آسیب‌دیدگی شدید، دچار درد مزمن و محدودیت حرکتی شده باشد.
نتیجه این عمل، معمولاً کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی مفصل است. اما در افرادی که دچار پوکی استخوان هستند، ممکن است برخی چالش‌های مهم پیش رو باشد.
ارتباط میان پوکی استخوان و تعویض مفصل زانو
ارتباط میان پوکی استخوان و تعویض مفصل زانو بسیار مهم و حیاتی است، چرا که سلامت استخوان‌ها مستقیماً بر موفقیت جراحی و دوام پروتز اثر می‌گذارد. در بیماران مبتلا به پوکی استخوان، استخوان‌های اطراف مفصل زانو به اندازه‌ی کافی متراکم و مقاوم نیستند. این وضعیت می‌تواند در مراحل مختلف جراحی و پس از آن، مشکلاتی ایجاد کند. در ادامه، هر یک از پیامدهای احتمالی را با توضیح بیشتر بررسی می‌کنیم:
- پروتز به‌درستی به استخوان نچسبد: در شرایط طبیعی، پروتزهای زانو یا با کمک چسب‌های مخصوص (سمنت) یا با تکیه بر رشد طبیعی استخوان به بدنه آن متصل می‌شوند. اما در افراد دارای پوکی استخوان، استخوان‌ها آن‌قدر قوی نیستند که بتوانند پیوند خوبی با پروتز برقرار کنند. این موضوع ممکن است منجر به لق شدن تدریجی پروتز شود.
- احتمال شل شدن یا دررفتگی پروتز افزایش یابد: اگر پایه استخوانی سست باشد، حتی حرکات ساده یا وزن بدن می‌تواند فشار زیادی به محل اتصال پروتز وارد کند. این فشارها ممکن است باعث شوند که پروتز به مرور شل شده یا حتی در برخی موارد از جای خود خارج شود، که عوارض دردناک و ناتوان‌کننده‌ای به‌دنبال دارد.
- روند ترمیم و بهبودی پس از جراحی کندتر شود: استخوان‌های ضعیف معمولاً روند ترمیم کندتری دارند. به‌ویژه پس از یک جراحی بزرگ مانند تعویض مفصل زانو، نیاز است که بدن فرآیند ترمیم را سریع و مؤثر انجام دهد. در بیماران مبتلا به استئوپروز، بهبودی کامل ممکن است مدت‌زمان بیشتری طول بکشد و این می‌تواند توان‌بخشی بیمار را نیز به تأخیر بیندازد.
- خطر شکستگی استخوان اطراف پروتز افزایش یابد: یکی از خطرات جدی در بیماران دارای پوکی استخوان، شکستگی استخوان‌های اطراف پروتز است؛ به‌خصوص در صورت زمین‌خوردن یا وارد آمدن فشار ناگهانی. این شکستگی‌ها می‌توانند نیاز به جراحی‌های مجدد، بستری طولانی‌تر یا حتی محدود شدن دائمی حرکات زانو داشته باشند.
به همین دلایل، پزشکان ارتوپد معمولاً قبل از تصمیم به جراحی، تراکم استخوان بیمار را با روش‌هایی مانند تست سنجش تراکم استخوان (DEXA scan) بررسی می‌کنند تا تصمیم به‌موقع و درستی درخصوص درمان اتخاذ شود.
آیا داشتن پوکی استخوان مانع تعویض مفصل زانو می‌شود؟
خیر، داشتن پوکی استخوان به‌تنهایی مانعی قطعی برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو نیست. اما نیاز به ارزیابی دقیق دارد. در بسیاری از موارد، اگر تراکم استخوان بیمار در حد قابل‌قبول باشد یا با درمان مناسب به سطح مطلوب برسد، جراحی بدون مشکل انجام می‌شود.
در موارد شدید پوکی استخوان، جراح ممکن است تصمیم بگیرد:
- جراحی را به تأخیر بیندازد و ابتدا تراکم استخوان را با دارو و تغذیه بهبود دهد.
- از تکنیک‌های خاص جراحی یا پروتزهای تقویت‌شده استفاده کند.
- داروهای ضدپوکی استخوان را قبل و بعد از جراحی تجویز کند.
چگونه می‌توان پوکی استخوان را برای جراحی تعویض مفصل زانو کنترل کرد؟
اگر شما دچار پوکی استخوان هستید و قرار است تحت عمل تعویض مفصل زانو قرار بگیرید، کنترل و تقویت استخوان‌ها قبل از جراحی اهمیت بسیار زیادی دارد تا نتیجه عمل بهتر و ماندگارتر باشد. پزشک شما معمولاً مجموعه‌ای از روش‌ها و توصیه‌ها را برای آماده‌سازی وضعیت استخوانی شما پیشنهاد می‌کند که در ادامه به شرح هر کدام می‌پردازیم:
- مصرف داروهای ضد پوکی استخوان: یکی از موثرترین روش‌ها برای افزایش تراکم استخوان، استفاده از داروهایی مانند بیس‌فسفونات‌ها (Bisphosphonates) یا دنوسوماب (Denosumab) است. این داروها با کاهش فعالیت سلول‌های تجزیه‌کننده استخوان (استئوکلاست‌ها)، به حفظ و افزایش تراکم استخوان کمک می‌کنند. پزشک با توجه به شدت پوکی استخوان شما، نوع و دوز مناسب دارو را تعیین می‌کند تا استخوان‌ها برای پذیرش پروتز آماده‌تر شوند.
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D: کلسیم به عنوان اصلی‌ترین ماده معدنی سازنده استخوان‌ها، نقش کلیدی در تقویت ساختار استخوان دارد. ویتامین D نیز به جذب بهتر کلسیم در روده کمک می‌کند و باعث تثبیت تراکم استخوان می‌شود. مصرف منظم این مکمل‌ها زیر نظر پزشک، به بهبود کیفیت استخوان‌ها کمک کرده و از تحلیل بیشتر جلوگیری می‌کند.
- فعالیت فیزیکی مناسب: ورزش‌های ملایم و کنترل شده که فشار زیادی به زانو وارد نکنند، مثل پیاده‌روی آرام، شنا یا حرکات کششی، نقش مهمی در تقویت عضلات اطراف زانو و افزایش تراکم استخوان دارند. این فعالیت‌ها باعث بهبود گردش خون و تغذیه بهتر استخوان‌ها می‌شوند و از تحلیل بیشتر جلوگیری می‌کنند. البته قبل از شروع هر برنامه ورزشی حتماً با پزشک یا فیزیوتراپیست مشورت کنید.
- ترک سیگار و الکل: مصرف سیگار و الکل تاثیر منفی شدیدی بر سلامت استخوان‌ها دارد. نیکوتین موجود در سیگار مانع جذب کلسیم و عملکرد صحیح سلول‌های استخوان‌ساز می‌شود و الکل نیز باعث اختلال در متابولیسم استخوان و کاهش هورمون‌های موثر در حفظ تراکم استخوان می‌گردد. ترک این دو عامل زیان‌آور به طور قابل توجهی می‌تواند روند بهبودی و تثبیت استخوان‌ها را بهبود ببخشد.
- رژیم غذایی غنی از کلسیم: رژیم غذایی مناسب نقش مکملی دارد و می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند. مصرف مواد غذایی سرشار از کلسیم مانند لبنیات (شیر، ماست، پنیر)، ماهی‌های چرب (سالمون، ساردین)، مغزها (بادام، گردو) و سبزیجات برگ سبز (کلم، اسفناج، کرفس) توصیه می‌شود. این مواد علاوه بر کلسیم، ویتامین‌ها و مواد معدنی دیگری دارند که برای سلامت استخوان‌ها ضروری‌اند.
کنترل و درمان پوکی استخوان پیش از جراحی تعویض مفصل زانو، علاوه بر افزایش موفقیت جراحی، به کاهش عوارض پس از عمل و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک زیادی می‌کند. بنابراین همکاری کامل با تیم پزشکی و رعایت دقیق توصیه‌ها، کلید رسیدن به بهترین نتیجه است.
مراقبت‌های پس از جراحی تعویض مفصل زانو در افراد مبتلا به پوکی استخوان
پس از انجام جراحی تعویض مفصل زانو در بیماران مبتلا به پوکی استخوان، مراقبت‌های ویژه و منظم اهمیت بسیار زیادی دارد تا فرایند بهبودی به بهترین شکل پیش برود و عوارض احتمالی به حداقل برسند. در ادامه، به توضیح دقیق‌تر مراقبت‌های اصلی می‌پردازیم:
- فیزیوتراپی منظم: یکی از مهم‌ترین بخش‌های مراقبت پس از جراحی، انجام جلسات منظم فیزیوتراپی است. این تمرینات به بازیابی دامنه حرکت مفصل زانو، تقویت عضلات اطراف آن و بهبود تعادل کمک می‌کنند. برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان، تقویت عضلات اطراف مفصل اهمیت دوچندان دارد، چون عضلات قوی‌تر می‌توانند فشار را از روی استخوان‌های شکننده کاهش داده و به حفظ ثبات پروتز کمک کنند. همچنین، فیزیوتراپی به بهبود گردش خون و کاهش التهاب کمک می‌کند که روند بهبودی را تسریع می‌کند.
- پرهیز از افتادن: یکی از بزرگ‌ترین خطرات پس از تعویض مفصل زانو، مخصوصاً در بیماران پوکی استخوانی، خطر زمین خوردن است. افتادن می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به مفصل تازه تعویض‌شده، شکستگی استخوان‌های اطراف پروتز یا حتی نیاز به جراحی مجدد شود. به همین دلیل، رعایت نکات ایمنی در منزل و محیط بیرون، استفاده از وسایل کمکی مثل عصا یا واکر، و اصلاح محل زندگی برای حذف خطرات احتمالی بسیار حیاتی است.
- کنترل دقیق داروها: داروهای ضدپوکی استخوان که قبل از جراحی شروع شده‌اند، معمولاً باید تحت نظر پزشک بعد از عمل نیز ادامه پیدا کنند. این داروها به تثبیت و افزایش تراکم استخوان کمک می‌کنند و روند ترمیم استخوان‌ها را بهبود می‌بخشند. همچنین، کنترل دقیق داروهای مسکن و ضد التهاب برای کاهش درد و جلوگیری از عوارض جانبی ضروری است. هرگونه تغییر در داروها باید فقط با مشورت پزشک انجام شود.
- پیگیری با تصویربرداری: پس از جراحی، انجام معاینات دوره‌ای و تصویربرداری‌هایی مثل رادیوگرافی (X-ray) یا اسکن‌های مخصوص تراکم استخوان، برای اطمینان از جای‌گیری صحیح پروتز و سلامت استخوان‌ها ضروری است. این بررسی‌ها به پزشک کمک می‌کند که در صورت بروز مشکلاتی مانند لق شدن پروتز، شکستگی یا تحلیل استخوان‌ها، سریعاً مداخله کند و از پیشرفت عوارض جلوگیری نماید. پیگیری منظم، کلید حفظ دوام و کارکرد طولانی مدت مفصل تعویض شده است.
رعایت کامل این مراقبت‌ها، همکاری با تیم درمانی و پیگیری مستمر می‌تواند کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پوکی استخوان پس از تعویض مفصل زانو را به شکل قابل توجهی بهبود ببخشد و خطر عوارض را به حداقل برساند.
چه افرادی بیشتر در معرض عوارض ناشی از پوکی استخوان در تعویض مفصل زانو هستند؟
افرادی که بیش از دیگران در معرض خطر پوکی استخوان و مشکلات ناشی از تعویض مفصل زانو هستند، معمولاً دارای ویژگی‌های خاصی در زمینه سن، جنسیت، سبک زندگی یا سابقه پزشکی هستند. به‌طور ویژه، زنان بالای ۵۰ سال به‌ویژه پس از یائسگی، به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن، بیشتر در معرض کاهش تراکم استخوان قرار می‌گیرند.
همچنین افرادی که سابقه شکستگی‌های مکرر دارند یا مدت زیادی بی‌تحرک بوده‌اند (مثلاً در نتیجه بیماری‌های مزمن یا زندگی کم‌تحرک) با ضعیف شدن ساختار استخوان‌ها مواجه می‌شوند. مصرف بلندمدت برخی داروها مثل کورتون‌ها نیز می‌تواند پوکی استخوان را تشدید کند.
افزون بر این، افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، پرکاری تیروئید یا اختلالات گوارشی که جذب کلسیم را مختل می‌کنند، نیز بیشتر مستعد تحلیل استخوان و در نتیجه چالش‌های پس از تعویض مفصل زانو هستند. در این گروه‌ها، ارزیابی دقیق تراکم استخوان پیش از جراحی و مراقبت‌های ویژه پس از آن ضروری است.
سوالات متداول درباره پوکی استخوان و تعویض مفصل زانو
۱. آیا تعویض مفصل زانو برای افراد دارای پوکی استخوان ایمن است؟
بله، با ارزیابی و آماده‌سازی مناسب، اغلب این بیماران می‌توانند جراحی موفقی داشته باشند.
۲. آیا می‌توان ابتدا پوکی استخوان را درمان کرد و بعد جراحی انجام داد؟
در بسیاری از موارد، پزشک توصیه می‌کند ابتدا با دارو و تغذیه، تراکم استخوان به حد قابل قبولی برسد.
۳. آیا پروتز زانو در بیماران با پوکی استخوان زودتر شل می‌شود؟
اگر درمان پوکی استخوان جدی گرفته نشود، بله؛ اما با مدیریت مناسب، این خطر کاهش می‌یابد.
