پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع

پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع، یکی از چالش‌های مهم و حیاتی در مراقبت‌های بهداشتی است. این بیماران به دلیل ناتوانی در حرکت و تغییر وضعیت بدن، به شدت در معرض ابتلا به زخم‌های بستر قرار دارند؛ زخم‌هایی که نه تنها درد و رنج‌های زیادی به همراه دارند، بلکه می‌توانند به عوارض جدی‌تر و حتی تهدیدکننده‌ای برای سلامت آن‌ها تبدیل شوند. اما خوشبختانه، با رعایت اصول علمی و استفاده از روش‌های نوین مراقبتی، می‌توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرد. در این مقاله، به بررسی راهکارهای علمی و عملی پیشگیری از زخم بستر در بیماران ضایعه نخاعی خواهیم پرداخت و اهمیت این اقدامات را در بهبود کیفیت زندگی این افراد روشن خواهیم کرد.

زخم بستر در بیماران قطع نخاعی

پیشگیری از زخم بستر در بیماران دچار ضایعه نخاعی (SCI) اهمیت بالایی دارد، زیرا این بیماران به دلیل آسیب به سیستم عصبی، دچار کاهش یا از بین رفتن حس و حرکت در نواحی پایین‌تر از محل آسیب می‌شوند. این وضعیت آن‌ها را در معرض خطر زخم‌های فشاری قرار می‌دهد؛ زخم‌هایی که در اثر فشار مداوم و طولانی‌مدت، به‌ویژه در نواحی استخوانی بدن ایجاد می‌شوند و ممکن است به نکروز، عفونت یا حتی سپسیس منجر شوند.

بیشتر بخوانید: زخم بستر چیست؟

در بیماران قطع نخاع، سیستم عصبی قادر به ارسال سیگنال‌های هشداردهنده مانند درد یا فشار نیست. این سیگنال‌ها معمولاً فرد را به تغییر وضعیت بدن ترغیب می‌کنند، اما در این بیماران، به دلیل بی‌حسی، چنین واکنشی رخ نمی‌دهد. در نتیجه، نقاطی از بدن که در تماس مستقیم با سطح بستر قرار دارند، دچار فشار مداوم می‌شوند. این فشار باعث کاهش جریان خون (ایسکمی) و آسیب به بافت‌های زیرین شده و زمینه‌ساز ایجاد زخم بستر می‌گردد.

عدم توانایی در احساس ناراحتی یا درد، باعث می‌شود بیمار نتواند موقعیت بدن خود را تغییر دهد، و این موضوع پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع را به چالشی جدی تبدیل می‌کند. فشار مداوم بدون جابه‌جایی منجر به آسیب‌های عمقی پوستی و اختلال در گردش خون می‌شود که روند ترمیم بافت را مختل می‌کند.

از این رو، پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع نیازمند مراقبت دقیق، توجه مداوم و مداخلات پیشگیرانه منظم است تا از بروز این آسیب جدی جلوگیری شود.

راهکارهای پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع

پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع مستلزم اجرای مجموعه‌ای هماهنگ از اقدامات مراقبتی، آموزشی و درمانی است. بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی به‌دلیل اختلال در عملکرد حسی و حرکتی، نسبت به آسیب‌های فشاری بسیار آسیب‌پذیر هستند. از این‌رو، اتخاذ یک رویکرد چندبُعدی در مراقبت از این بیماران ضرورت دارد. در ادامه، مهم‌ترین و مؤثرترین راهکارهای پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع ارائه می‌شود:

1. تغییر وضعیت منظم

حرکت منظم و برنامه‌ریزی‌شده بدن یکی از ارکان اصلی در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع است. بیمارانی که قادر به حرکت نیستند، باید توسط مراقبین خود هر دو ساعت یک‌بار در حالت خوابیده و هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در حالت نشسته تغییر وضعیت داده شوند. این کار موجب کاهش فشار ممتد بر نواحی پرخطر مانند باسن، پاشنه پا، کتف‌ها و دنبالچه می‌شود. استفاده از نمودارهای برنامه‌ریزی‌شده برای چرخاندن بیمار نیز می‌تواند به افزایش دقت مراقبین کمک کند.

بیشتر بخوانید: درمان زخم بستر در منزل

2. استفاده از تجهیزات حمایتی و ضد فشار

ابزارهای پزشکی مانند تشک‌های مواج، تشک‌های فومی با تراکم بالا، بالشتک‌های فشاری ژله‌ای یا هوافشاری، نقش مؤثری در توزیع یکنواخت فشار و جلوگیری از آسیب به بافت‌های بدن دارند. انتخاب نوع تجهیزات باید بر اساس شرایط فیزیکی بیمار و مشاوره با تیم توانبخشی و پرستاری انجام شود. در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع، این تجهیزات مکمل فرآیند تغییر وضعیت هستند، نه جایگزین آن.

3. مراقبت دقیق و منظم از پوست

پوست بیماران قطع نخاع باید روزانه از نظر تغییر رنگ، خشکی، زخم، تورم یا ترشح بررسی شود. خشک نگه‌داشتن پوست، استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده مناسب برای جلوگیری از خشکی، و اجتناب از اصطکاک یا کشش پوست در هنگام جابجایی بیمار، از اقدامات کلیدی محسوب می‌شوند. در مراحل ابتدایی، هرگونه قرمزی ثابت باید به‌عنوان هشدار در نظر گرفته شده و اقدامات اصلاحی سریع انجام گیرد. مراقبت از پوست از ارکان مهم در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع است.

4. تغذیه متعادل و مکمل‌های تغذیه‌ای

پوست و بافت‌ها برای بازسازی نیازمند پروتئین کافی، ویتامین C، ویتامین A، روی (Zinc) و آب کافی هستند. سوءتغذیه منجر به کاهش قدرت ترمیم زخم و ضعیف شدن ساختار پوست می‌شود. ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای بیمار توسط متخصص تغذیه و تجویز مکمل‌های مورد نیاز نقش کلیدی در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع دارد. مصرف مایعات کافی نیز به آبرسانی پوست و تسهیل جریان خون کمک می‌کند.

5. آموزش و توانمندسازی بیماران و مراقبین

آموزش منظم به بیماران، خانواده‌ها و پرستاران در زمینه‌ی روش‌های جابجایی ایمن، بررسی پوست، شناخت علائم هشداردهنده زخم و استفاده صحیح از تجهیزات پزشکی بسیار حیاتی است. آگاهی از عوارض زخم بستر، موجب افزایش انگیزه و مشارکت فعال مراقبین در اجرای دقیق مراقبت‌ها می‌شود. در نتیجه، پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع به یک تلاش تیمی تبدیل می‌شود.

6. کنترل رطوبت و بهداشت شخصی

رطوبت حاصل از تعریق، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع می‌تواند منجر به نرمی بیش از حد پوست و آسیب‌پذیری آن در برابر زخم بستر شود. استفاده از پوشک‌های مناسب، پدهای جاذب، شست‌وشوی منظم نواحی تماس پوست با رطوبت و خشک کردن صحیح آنها، بخشی از اصول مهم بهداشتی در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع است. همچنین، باید از محصولات محافظ پوست مانند کرم‌های سدکننده استفاده شود.

7. پایش و ارزیابی منظم بالینی

استفاده از ابزارهای ارزیابی مانند مقیاس Braden جهت سنجش خطر ابتلا به زخم بستر، به تیم درمانی کمک می‌کند تا برنامه مراقبتی هدفمندتری تنظیم کند. در بیماران با امتیاز پایین، باید اقدامات پیشگیرانه شدیدتر و مستمرتری اعمال شود.

8. فیزیوتراپی و تحریک عضلات

تحریک الکتریکی عضلات (Electrical Stimulation) و تمرینات غیرفعال برای حفظ گردش خون در اندام‌های بی‌حرکت، از روش‌های نوین و مؤثر در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع محسوب می‌شوند. این روش‌ها ضمن جلوگیری از آتروفی عضلانی، به حفظ سلامت پوست و بافت‌ها کمک بسیار شایانی می‌کنند.

9. استفاده از دستگاه DVT (پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی)

بیماران دچار قطع نخاع به دلیل بی‌تحرکی طولانی‌مدت در معرض خطر بالای ترومبوز ورید عمقی (DVT) هستند. کاهش جریان خون در اندام‌های تحتانی نه‌تنها منجر به ایجاد لخته‌های خطرناک می‌شود، بلکه می‌تواند باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به پوست و بافت‌های عمقی گردد. این وضعیت، ریسک ایجاد زخم بستر را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

خرید دستگاه DVT

دستگاه DVT که معمولاً به‌صورت پمپ‌های پنوماتیک متناوب روی ساق پا یا ران بیمار نصب می‌شود، با ایجاد فشار متناوب، جریان خون وریدی را شبیه‌سازی کرده و از رکود خون جلوگیری می‌کند. این تحریک مکانیکی به بهبود گردش خون محیطی و در نتیجه، تغذیه بهتر پوست و بافت‌های زیرجلدی کمک می‌کند.

در نتیجه، استفاده از این دستگاه نه‌تنها از عوارض ترومبوآمبولیک پیشگیری می‌کند، بلکه در پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع نیز نقش حمایتی دارد. به‌ویژه در بیمارانی که تحرک ندارند یا امکان تغییر وضعیت مکرر برایشان محدود است، استفاده از دستگاه DVT به‌صورت روزانه و تحت نظر تیم درمانی توصیه می‌شود. علاوه‌برآن شما می توانید از این دستگاه در کنار تشک مواج جهت جلوگیری از زخم بستر در بیماران دارای ضایعه نخاعی استفاده کنید.

بررسی روند درمان زخم بستر در بیماران ضایعه نخاعی

یکی از دغدغه‌های اصلی مبتلایان به زخم بستر در بیماران ضایعه نخاعی، این است که چگونه می‌توان روند درمان زخم بستر خود را به‌ طور دقیق پیگیری و ارزیابی کرد؟ این سؤال، علاوه بر آنکه برای خود بیمار حائز اهمیت است، برای تیم درمانی نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا ارزیابی صحیح و به‌موقع می‌تواند به تسریع روند بهبود و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.

علائم بهبود زخم بستر

در صورتی که در روند درمان زخم بستر در بیماران ضایعه نخاعی با علائم زیر مواجه شوید، می‌توان گفت که زخم در حال بهبود است:

• نزدیک شدن لبه‌های زخم به یکدیگر: اگر لبه‌های زخم شروع به نزدیک شدن کنند، این نشان‌دهنده پیشرفت در روند درمان و بهبودی است.

• کاهش اندازه زخم: کوچک‌تر شدن زخم و کاهش سطح آسیب به پوست و بافت‌های زیرین، یکی از نشانه‌های مهم بهبودی است.

• کاهش ترشحات: زمانی که ترشحات زخم کاهش می‌یابد و دیگر ترشحات زیاد یا چرک‌ آلود مشاهده نمی‌شود، این نشانه خوبی برای روند درمان است.

• بافت گرانوله قرمزرنگ: ظهور بافت گرانوله، که به رنگ قرمز روشن است، در بستر زخم به معنای بازسازی بافت و شروع فرآیند ترمیم می‌باشد.

• عدم بوی نامطبوع: در روند درمان زخم بستر در بیماران قطع نخاع، اگر بوی نامطبوع از زخم منتشر نشود و بوی ترشحات به حداقل برسد، به معنای بهبودی فرآیند درمان است.

این نشانه‌ها نشان می‌دهند که پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع به‌خوبی انجام شده و روند ترمیم در حال پیشرفت است. لذا پیگیری این علائم به شما کمک می‌کند که از وضعیت زخم خود مطمئن شوید و در صورت مشاهده این نشانه‌ها، خوشبینانه به درمان ادامه دهید.

علائم بروز مشکل در درمان زخم بستر

با این حال، اگر با علائم خاصی مواجه شوید که نشان‌دهنده بروز مشکل در روند درمان زخم بستر است، باید سریعاً اقدام کنید و با پزشک متخصص مشورت نمایید. برخی از این علائم شامل:

• افزایش اندازه یا عمق زخم: اگر زخم به‌جای کوچک شدن، بزرگ‌تر شود یا عمق آن بیشتر شود، این امر نشان‌دهنده عدم پیشرفت درمان است و ممکن است عفونت یا مشکل دیگری در روند ترمیم وجود داشته باشد.

• افزایش تورم و قرمزی در اطراف زخم: هر گونه تورم یا قرمزی جدید و گسترده در اطراف زخم می‌تواند علامت عفونت یا واکنش التهابی باشد که به درمان نیاز دارد.

• ظهور بافت سیاه یا زرد رنگ: بروز بافت سیاه (ناشی از مرگ بافت) یا زرد رنگ در بستر زخم می‌تواند نشانه‌ای از نکروز (مرگ بافت) باشد، که معمولاً به درمان ویژه و حتی گاهی جراحی نیاز دارد.

• بوی نامطبوع: انتشار بوی بد از زخم معمولاً علامت عفونت است. افزایش ترشحات همراه با بوی ناخوشایند به‌ویژه در بیمارانی با زخم بستر در بیماران قطع نخاع، باید بلافاصله به پزشک گزارش شود.

• افزایش ترشحات زخم: ترشحات زیاد و مداوم از زخم، به‌ویژه اگر همراه با خونریزی یا چرک باشد، نیاز به ارزیابی فوری توسط پزشک دارد.

• تب و علائم عمومی: بروز تب، لرز و علائم سیستمیک دیگر مانند درد شدید یا خستگی غیرمعمول، می‌تواند نشانه عفونت یا سایر مشکلات مربوط به زخم بستر باشد.

در مواجهه با هر یک از این علائم، باید بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید. پیشگیری از زخم بستر در بیماران قطع نخاع نه‌تنها به جلوگیری از ایجاد زخم کمک می‌کند، بلکه در صورت بروز زخم نیز، راهکارهای درمانی به‌موقع و صحیح می‌تواند روند بهبود را تسریع کرده و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند.