زخم بستر در بارداری ممکن است یکی از مشکلات ناخوشایندی باشد که بسیاری از خانمها با آن مواجه میشوند. زخم بستر در بارداری زمانی رخ میدهد که فشار طولانیمدت بر پوست وارد میشود و میتواند به نقاط حساس بدن مانند باسن، کمر و رانها آسیب بزند. تغییرات فیزیکی در دوران بارداری و محدودیت در حرکت، خطر ابتلا به زخم بستر در بارداری را افزایش میدهد.
اما خبر خوب این است که با انجام چند کار ساده میتوانید از بروز زخم بستر در بارداری جلوگیری کنید. آیا میدانید که تنها با تغییرات کوچک در موقعیت بدن و مراقبت از پوست خود میتوانید به راحتی از زخم بستر در بارداری جلوگیری کنید؟ این روشها نهتنها راحت و مؤثر هستند، بلکه به شما کمک میکنند دوران بارداری راحتتر و بدون دردسر را تجربه کنید.برای آگاهی بیشتر در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
زخم بستر چیست و چگونه ایجاد می شود؟
زخم بستر (bedsore) به ناحیهای از پوست و بافت زیرین آن گفته میشود که دچار آسیب شده است، مانند لایه های چربی یا عضله.این نوع زخم معمولاً روی قسمتهایی از بدن ایجاد میشود که استخوانها نزدیک به سطح پوست هستند و وقتی فرد دراز کشیده یا نشسته است، وزن بدن روی این نقاط فشار وارد میکند. مناطقی مانند باسن، شانهها و قوزک پا از این جمله هستند.در مراحل اولیه، زخم بستر ممکن است فقط بهصورت ناحیهای قرمز روی پوست سفید یا ناحیهای بنفش یا آبی روی پوست سیاه یا قهوهای دیده شود.
چه علت هایی باعث ایجاد زخم بستر در بارداری میشوند؟
زخم بستر در بارداری میتواند به دلایل زیر ایجاد شود:
- فشار ناشی از وزن بدن:
در دوران بارداری وزن شما افزایش پیدا می کند و وقتی که وزن بدن روی پوست فشار وارد میکند، جریان خون در آن ناحیه کاهش یافته و به بافتها آسیب میرساند. - لغزش لایههای پوست روی یک سطح دیگر (Shearing):
هنگامی که باردار هستید استراحت بیشتری دارید و بیشتر می نشینید یا دراز می کشید به همین علت ممکن است دچار زخم بستر در بارداری شوید. این اتفاق زمانی میافتد که لایههای پوست به دلیل کشش یا جابهجایی بدن روی سطحی مانند تخت یا صندلی سر بخورند. - اصطکاک (Friction):
وقتی چیزی مانند لباس یا ملافه مکرراً به پوست مالیده شود، پوست آسیب میبیند. - رطوبت پوست:
رطوبت بیش از حد، مثل اتفاقی که در سوختگی ناشی از پوشک رخ میدهد، میتواند پوست را آسیبپذیرتر کند. - استراحت مطلق:اگر در دوران بارداری خود دکتر برای شما استراحت مطلق تجویز کرده باشد امکان ابتلا به زخم بستر در بارداری برای شما وجود دارد,این امر به دلیل عدم تحرک ممکن است برای شما رخ بدهد.
آیا هر فرد باردار ممکن است دچار زخم بستر شود؟
بله، زخم بستر میتواند برای هر خانم بارداری اتفاق بیفتد. اما احتمال بروز آن در صورتیکه دچار مشکلات زیر باشید بیشتر است:
- توانایی حرکت نداشته باشید:
اگر برای مدت طولانی بیحرکت بمانید، خطر زخم بستر افزایش پیدا میکند. - پوست شما مرطوب باشد و مرطوب بماند:
وقتی پوست به مدت طولانی خیس یا مرطوب باقی بماند، آسیبپذیری آن بیشتر میشود. - تغذیه کافی نداشته باشید:
اگر مواد مغذی لازم را از رژیم غذایی خود دریافت نکنید، پوست و بافتهای بدن توانایی ترمیم خود را از دست میدهند و زخمها راحتتر ایجاد میشوند.
بیشتر بخوانید: آیا زخم بستر کشنده است؟
علت دچار شدن به زخم بستر در بارداری یا هنگام زایمان
1.مرطوب شدن پوست در حین زایمان:
در طول زایمان، پوست ممکن است مرطوب شود و این وضعیت خطر ایجاد زخم بستر را افزایش میدهد.
2. حرکتهای مکرر در تخت:
بیقراری و جابهجا شدن در تخت میتواند باعث اصطکاک (friction) یا کشیدگی پوست (shearing) شود و به پوست آسیب برساند.
3. فشار ناشی از ماندن در یک وضعیت برای مدت طولانی:
نشستن یا دراز کشیدن در یک حالت برای بیش از دو ساعت میتواند به مناطقی از بدن فشار وارد کند و منجر به زخم بستر شود.
4. استفاده از اپیدورال یا بیحسی نخاعی:
کاهش حس: وقتی اپیدورال یا بیحسی نخاعی دارید، ممکن است متوجه درد یا حساسیت در نواحی فشار دیده نشوید، زیرا حس در نیمه پایینی بدن کمتر است.
کاهش توانایی حرکت: ممکن است توانایی حرکت کردن سختتر شود، بنابراین بیشتر در یک وضعیت میمانید و فشار بیشتری روی یک ناحیه از بدن وارد میشود.
5. محدودیت در حرکت به دلیل برخی اقدامات پزشکی:
استفاده از کاتتر (لولهای برای تخلیه ادرار از مثانه) ممکن است جابهجایی را سختتر کند، و این باعث افزایش خطر زخم بستر میشود.
چگونه میتوان احتمال ابتلا به زخم بستر را کاهش داد؟
- استفاده از بالش های بارداری: بالشهای بارداری میتوانند به کاهش فشار روی نقاط حساس بدن کمک کنند. این بالشها با طراحی خاص خود، باعث توزیع یکنواخت فشار روی قسمتهایی مثل باسن و کمر میشوند. استفاده از آنها مخصوصاً در زمان استراحت طولانی یا خوابیدن در یک موقعیت خاص بسیار مؤثر است.
- در مورد کاتتر مراقب باشید: اگر از کاتتر استفاده میکنید، دقت کنید که لوله آن روی پا قرار گیرد و نه زیر آن. قرار دادن کاتتر در جای اشتباه میتواند فشار زیادی به پوست وارد کرده و خطر زخم بستر را افزایش دهد. بهتر است مرتب موقعیت کاتتر را بررسی کرده و در صورت لزوم آن را تنظیم کنید.
- از تخت بلند شوید و حرکت کنید: تا جایی که میتوانید بدن خود را حرکت دهید و از تخت خارج شوید. تحرک حتی در حد ایستادن یا نشستن کمک میکند جریان خون در بدن بهتر شود. اگر حس پاهایتان کاهش یافته، حتماً این کار را با کمک مراقبین انجام دهید تا ایمنی شما تضمین شود.
- هر دو ساعت موقعیت خود را تغییر دهید: برای جلوگیری از فشار مداوم روی یک نقطه، موقعیت خود را هر دو ساعت یکبار تغییر دهید. این کار کمک میکند جریان خون در پوست بهبود یافته و خطر زخم بستر کاهش یابد. تغییرات کوچک مانند کمی خم شدن به یک طرف نیز برای افرادی که تحرک کمتری دارند مفید است.
- تا حد ممکن تحرک داشته باشید: هر گونه تحرک، حتی در حد حرکت دادن دستها یا پاها، به جلوگیری از زخم بستر کمک میکند. تحرک باعث میشود فشار متمرکز از روی نقاط خاص بدن برداشته شود. همچنین، عضلات فعال میمانند و بدن شما سالمتر میماند.
- تعویض سریع حولههای بهداشتی خیس: اگر از حوله بهداشتی استفاده میکنید، بلافاصله پس از خیس شدن آن را تعویض کنید. رطوبت مداوم باعث آسیب به پوست و افزایش خطر زخم بستر میشود. خشک و تمیز نگهداشتن پوست یکی از مهمترین عوامل پیشگیری است.
- درخواست برای تعویض ملافههای خیس: اگر ملافههای تختتان خیس شده است، سریعاً درخواست تعویض کنید. خوابیدن روی ملافه خیس باعث نرم شدن و آسیبپذیری پوست میشود. ملافه خشک و تمیز به پوست کمک میکند سالم بماند و خطر زخم کاهش یابد.
بیشتر بخوانید: درمان زخم بستر در منزل
آیا برخی از انواع زایمان میتوانند احتمال زخم بستر را افزایش دهند؟
بله، برخی از انواع زایمان، مانند زایمان سزارین، استفاده از ونتوز (Ventouse) یا زایمان با فورسپس، میتوانند احتمال ابتلا به زخم بستر در بارداری را افزایش دهند.
دلایل:
- این نوع زایمانها ممکن است به طور موقت توانایی شما برای حرکت کردن را کاهش دهند.
- همچنین، ممکن است حس ناراحتی در بدن کاهش یابد و نواحی فشار دیده را احساس نکنید.
۱. زایمان سزارین و زخم بستر
- بیحرکتی طولانی پس از جراحی: پس از زایمان سزارین، مادر به دلیل درد، بخیههای جراحی و اثرات بیهوشی، ممکن است برای مدتی قادر به حرکت نباشد. این وضعیت باعث کاهش جریان خون در نقاطی از بدن مانند کمر، باسن و پاشنهها شده و خطر زخم بستر را افزایش میدهد.
- بیحسی نخاعی: در سزارینهایی که با بیحسی نخاعی انجام میشود، حس و حرکت در نیمهی پایینی بدن برای چند ساعت از بین میرود. اگر مراقبتهای لازم انجام نشود، فشار مداوم بر روی نقاط خاصی از بدن میتواند به ایجاد زخم منجر شود.
۲. زایمان طبیعی طولانی و دشوار
- عدم تغییر وضعیت حین زایمان: در زایمانهای طولانی، مادر ممکن است ساعتها در یک وضعیت ثابت (مانند خوابیده یا نیمهنشسته) باقی بماند. این موضوع بهویژه در زایمانهایی که نیاز به مداخله پزشکی (مانند استفاده از فورسپس یا وکیوم) دارند، بیشتر دیده میشود.
- ضعف جسمانی پس از زایمان: برخی از زنان پس از زایمان دچار ضعف شدید، افت فشار خون یا کمخونی میشوند که ممکن است باعث کاهش تحرک شود و زمینهساز زخم بستر گردد.
۳. زایمانهای پرخطر و نیاز به بستری طولانی
برخی شرایط پزشکی که ممکن است پس از زایمان منجر به بستری طولانیمدت شوند و خطر زخم بستر را افزایش دهند عبارتاند از:
- خونریزی شدید پس از زایمان که باعث ضعف و بیحالی میشود.
- عفونتهای پس از زایمان که نیاز به بستری و استراحت مطلق دارند.
- فشار خون بارداری (پرهاکلامپسی) که ممکن است پس از زایمان نیز ادامه یابد و تحرک مادر را محدود کند.
راهکارهای پیشگیری از زخم بستر پس از زایمان
✅ تغییر وضعیت بدن: حتی اگر مادر قادر به حرکت کامل نیست، باید هر دو ساعت یکبار با کمک پرستار یا همراه خود وضعیت بدن را تغییر دهد.
✅ استفاده از تشکهای ضد زخم بستر: این تشکها فشار روی بدن را کاهش داده و گردش خون را بهبود میبخشند.
✅ مراقبت از پوست: خشک و تمیز نگه داشتن پوست، استفاده از کرمهای مرطوبکننده و ماساژ ملایم نقاط تحت فشار میتواند به کاهش خطر زخم کمک کند.
✅ تغذیه مناسب: مصرف غذاهای غنی از پروتئین، ویتامین C و روی (Zinc) به تسریع روند ترمیم پوست کمک میکند.
✅ حرکت زودهنگام: حتی پس از سزارین، با مشورت پزشک، باید هرچه زودتر حرکتهای سبک مانند نشستن، آویزان کردن پاها از تخت و قدم زدن انجام شود.
اثرات طولانیمدت زخم بستر در دوران بارداری بر سلامت مادر
زخم بستر در دوران بارداری میتواند پیامدهای جدی و طولانیمدتی برای مادر به همراه داشته باشد. این عارضه، که به دلیل فشار مداوم بر نقاط حساس بدن ایجاد میشود، نهتنها سلامت جسمی بلکه وضعیت روحی مادر را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. در ادامه، برخی از مهمترین اثرات زخم بستر بر زنان باردار بررسی شده است:
۱. افزایش خطر ابتلا به عفونتهای شدید
پوست آسیبدیده در اثر زخم بستر، محیطی مستعد برای رشد باکتریها و عفونتهای خطرناک مانند سلولیت، سپسیس و عفونتهای پوستی ایجاد میکند. اگر این عفونتها کنترل نشوند، ممکن است به جریان خون راه پیدا کرده و تهدیدی جدی برای جان مادر و جنین باشند.
۲. تخریب پوست و ایجاد عوارض ماندگار
در مراحل پیشرفته، زخم بستر میتواند به تخریب لایههای عمیق پوستی و حتی بافتهای زیرین منجر شود. این آسیب ممکن است منجر به ایجاد اسکار دائمی، تغییر رنگ پوست و کاهش خاصیت ارتجاعی آن شود که پس از زایمان نیز باقی میماند.
۳. درد مداوم و کاهش کیفیت زندگی
روند بهبود زخم بستر ممکن است هفتهها یا حتی ماهها طول بکشد و همراه با درد، سوزش و ناراحتی مداوم باشد. این شرایط میتواند خواب و استراحت مادر را مختل کرده و تحمل دوران بارداری را دشوارتر کند.
۴. محدودیت در تحرک و وابستگی به دیگران
زخمهای عمیق، بهویژه در نواحی فشار مانند پشت، باسن و پاشنه پا، میتوانند باعث کاهش تحرک مادر و ناتوانی در انجام فعالیتهای روزانه شوند. این مسئله ممکن است وابستگی او به دیگران را افزایش داده و در دوران بارداری چالشهای بیشتری ایجاد کند.
۵. اثرات روانی و احساسی منفی
زخم بستر نهتنها از نظر جسمی بلکه از نظر روحی نیز مادر را تحت تأثیر قرار میدهد. احساس ناامیدی، اضطراب و حتی افسردگی در زنان بارداری که دچار این مشکل میشوند، شایع است. نگرانی از عوارض زخم، درد مداوم و محدودیت در فعالیتها میتواند سلامت روانی مادر را تحت فشار قرار دهد.
چگونه میتوانم پس از زایمان احتمال ابتلا به زخم بستر را کاهش دهم؟
زایمان یکی از مراحل مهم زندگی زنان است که نیاز به مراقبتهای ویژهای دارد. بهویژه در مواردی که مادر پس از زایمان تحرک محدودی دارد، خطر بروز زخم بستر افزایش مییابد. زخم بستر ناشی از فشار مداوم بر نقاط خاصی از بدن است که میتواند باعث آسیبهای جدی به پوست و بافتهای زیرین شود.
یکی از راههای اصلی جلوگیری از زخم بستر، تغییر مرتب وضعیت بدن است. برای این منظور:
- اگر مادر مجبور به استراحت در بستر است، باید حداقل هر ۱ تا ۲ ساعت یکبار وضعیت خود را تغییر دهد.
- در صورت امکان، برای چند دقیقه بنشیند یا قدم بزند تا گردش خون در بدن بهتر شود.
- هنگام نشستن روی صندلی یا تخت، استفاده از بالشتکهای نرم برای کاهش فشار روی باسن و دنبالچه توصیه میشود.
- استفاده از تشکهای مواج یا ضد زخم بستر میتواند فشار روی بدن را کاهش دهد.
۲. مراقبت از پوست برای جلوگیری از آسیب
حفظ سلامت پوست نقش مهمی در پیشگیری از زخم بستر دارد. اقدامات زیر میتوانند مؤثر باشند:
- پوست باید تمیز و خشک نگه داشته شود تا از آسیبهای ناشی از رطوبت جلوگیری شود.
- بعد از هر بار تعریق یا تماس پوست با ادرار و ترشحات، آن را بهآرامی شستوشو داده و کاملاً خشک کنید.
- استفاده از کرمهای مرطوبکننده برای جلوگیری از خشکی پوست توصیه میشود.
- هرگز نواحی استخوانی بدن را ماساژ ندهید، زیرا ممکن است باعث افزایش آسیب پوستی شود.
۳. تغذیه مناسب برای حفظ سلامت پوست و ترمیم زخمها
رژیم غذایی مادر پس از زایمان باید حاوی مواد مغذی لازم برای حفظ سلامت پوست باشد. نکات مهم تغذیهای شامل موارد زیر است:
- مصرف پروتئین کافی برای کمک به ترمیم بافتهای آسیبدیده.
- دریافت ویتامین C، روی و آهن که نقش کلیدی در سلامت پوست و جلوگیری از زخمها دارند.
- نوشیدن مقدار کافی آب برای جلوگیری از خشکی پوست و بهبود گردش خون.
- در صورت نیاز، با پزشک درباره مصرف مکملهای غذایی مشورت کنید.
۴. افزایش تحرک و انجام تمرینات ساده
تحرک و ورزشهای سبک میتوانند در کاهش خطر زخم بستر مؤثر باشند. برخی از توصیههای کاربردی عبارتاند از:
- حتی در دوران استراحت، میتوان با حرکات کششی ملایم جریان خون را بهبود بخشید.
- خم و راست کردن پاها و حرکات نرم مفاصل به جلوگیری از بیحرکتی کمک میکند.
- در صورت امکان، با کمک همراه یا پرستار برای چند دقیقه راه بروید.
- برای زنانی که زایمان سزارین داشتهاند، قبل از انجام هرگونه ورزش، باید با پزشک مشورت کنند.
۵. کاهش فشار در زمان خواب و نشستن
- هنگام خوابیدن، استفاده از بالشهای نرم بین زانوها و زیر آرنجها میتواند از فشار اضافی جلوگیری کند.
- در زمان نشستن، بهتر است پاها روی یک زیرپایی کوچک قرار گیرند تا فشار روی لگن کاهش یابد.
- هنگام خوابیدن روی پهلو، زاویه ۳۰ درجه توصیه میشود تا فشار روی نقاط استخوانی کمتر شود.
۶. بررسی روزانه پوست برای شناسایی علائم اولیه زخم بستر
- روزانه پوست خود را بررسی کنید و در صورت مشاهده قرمزی، تورم، یا تغییر رنگ، سریعاً اقدامات لازم را انجام دهید.
- نواحی پرخطر مانند پاشنه، باسن، دنبالچه، شانهها و آرنجها را بهطور ویژه بررسی کنید.
- در صورت مشاهده علائم اولیه زخم بستر، با پزشک یا پرستار خود مشورت کنید.
نشانههایی که باید مراقبشان باشید تا متوجه زخم بستر در بارداری شوید:
تغییرات غیرعادی در رنگ پوست
یکی از اولین نشانههای زخم بستر، تغییر رنگ پوست در نواحیای است که برای مدت طولانی تحت فشار هستند. این تغییرات شامل موارد زیر است:
- قرمزی مداوم که حتی با تغییر وضعیت از بین نمیرود.
- تیره شدن یا کبودی در پوست، بهویژه در افراد با رنگ پوست تیره.
- پوست براق یا بیشازحد خشک که میتواند نشاندهندهی شروع آسیب باشد.
۲. درد و حساسیت موضعی
- احساس درد، سوزش یا خارش در نواحی تحت فشار، حتی اگر هنوز زخم واضحی ایجاد نشده باشد.
- حساسیت زیاد به لمس، بهویژه در کمر، دنبالچه، لگن و پاشنهها.
۳. تغییر در دمای پوست
- داغ شدن بیشازحد یک ناحیه از بدن، که ممکن است نشاندهندهی التهاب باشد.
- سرد شدن پوست در برخی نقاط، که میتواند به دلیل کاهش گردش خون رخ دهد.
۴. سفتی یا نرم شدن غیرطبیعی پوست
- پوست ممکن است در محل تحت فشار بیشازحد سفت شود یا بالعکس، حالتی نرم و اسفنجی پیدا کند که نشاندهندهی آسیب به بافت زیرین است.
۵. بروز تاول، ترک یا زخم باز
- در مراحل پیشرفتهتر، ممکن است تاولهای پر از مایع ظاهر شوند که میتوانند به زخمهای باز تبدیل شوند.
- ترکهای کوچک روی پوست که اگر درمان نشوند، ممکن است به زخمهای عمیقتر تبدیل شوند.
۶. ترشح غیرطبیعی و بوی ناخوشایند
- اگر زخم بستر پیشرفت کند، ممکن است مایعات یا چرک از محل زخم خارج شود.
- در صورت وجود بوی ناخوشایند، احتمال عفونت افزایش مییابد که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
۷. ورم در نواحی تحت فشار
- تورم غیرمنتظره در نواحیای که مدت زیادی در تماس با تخت یا صندلی قرار دارند. این موضوع ممکن است نشاندهندهی احتباس مایعات و آسیب به بافتها باشد.
نتیجه گیری
زخم بستر در بارداری یکی از مشکلاتی است که میتواند در اثر تغییرات فیزیکی دوران بارداری و محدودیتهای حرکتی ایجاد شود. این مشکل عمدتاً به دلیل فشار مداوم روی نواحی خاص بدن، رطوبت زیاد پوست، و کاهش جریان خون به بافتهای حساس رخ میدهد. اما خبر خوب این است که زخم بستر در بارداری قابل پیشگیری است. تغییر منظم موقعیت بدن، رعایت بهداشت پوست، تعویض مداوم ملافهها و حولههای خیس، و انجام فعالیتهای بدنی سبک میتوانند نقش مؤثری در جلوگیری از این مشکل داشته باشند.
همچنین، آگاهی از علائم اولیه زخم بستر، مانند قرمزی، تورم یا درد در نواحی فشار دیده، اهمیت زیادی دارد. اگر این علائم به موقع تشخیص داده شوند، میتوان از پیشرفت زخم بستر در بارداری جلوگیری کرد. مراقبت از تغذیه و دریافت مواد مغذی نیز از دیگر اقداماتی است که به ترمیم بافتها و سلامت پوست کمک میکند.
در نتیجه، زخم بستر در بارداری اگرچه چالشی جدی است، اما با رعایت نکات ساده و توجه به وضعیت بدنی، قابل کنترل و پیشگیری است. به یاد داشته باشید که در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرطبیعی، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا از بروز مشکلات جدیتر جلوگیری شود.
منبع: